BEBEKLER İÇİN ZİHİNSEL GELİŞİMİ DESTEKLEYİCİ AKTİVİTELER

Bu bölümde özellikle anne babalara önerilebilecek, zihinsel gelişimi destekleyici çeşitli aktiviteler sunulmuştur.

Bebekler için zihinsel gelişimi destekleyici aktiviteler nelerdir?

0-6 Aylar

Bebeğinizin altını değiştirirken, onu kucaklarken, emzirirken onunla konuşun. Konuştuğunuz dili ve nasıl konuştuğunuzu bu yolla öğrenecektir. Cümlelerin sonunda biraz duraklayarak ona konuşma ve sohbet örnekleri vermiş olursunuz. Konuşurken gözlerine bakın.

Yüz ifadeleri ve bebek seslerini taklit edin. Bu şekilde çevresini etkileyebileceğini öğrenecektir.

Gerinme hareketlerini yaptırın. Kolları ve bacakları yavaşça doğrultun. Başlarda tamamen esnetmeyin, bu acı verici olabilir. Yumuşak olursanız hem onun hem de sizin için eğlenceli olacaktır.

Bebeğinizi İsmi ile çağırın.

Ce-e oyunları bebeğinize nesnelerin sürekliliğini öğretecektir ve sizi göremese bile orada olduğunuzu bilecektir.

Sık sık ılık suyla banyo yaptırın, yüzünü yıkayın.

Uyanık olduğunda en az yarım saatte bir pozisyonunu değiştirin. Dizinize oturtun, yüzüstü yatırın ve sonra sırt üstü. Bu çevresindeki farklı alanları keşfetmesini sağlar, aynı zamanda sıkılmasını engeller.

Özellikle banyo sonrası, hemen her gün 5-10 dakika masaj yapın.

Tekerleme ve ninniler söyleyin. Bebekler tekrardan hoşlanırlar.

Duyma alıştırmaları yapmak için bir çıngırak alın ve bir yanında veya arkasında sallayın. Nesnenin nerede olduğunu bulmak için odaklanmaya başlayacaktır.

Bebeğinizle beden hareketlerinizle uyumlu bir şekilde konuşun.

Konuşurken ses tonunuzu ona vermek istediğiniz mesaja göre ayarlayın.

Farklı şeyler görebilmesi için bebeğinizi yürüyüşe çıkarın ve gördüğünüz şeyleri ona anlatın.

Dokunması için pek çok farklı şey verin. Farklı kumaş ve dokumaları keşfetmesini sağlayın.

Onunla basit resimli, karton kitaplara bakın, masallar anlatın.

Ona şarkı söyleyin. Bebeğinizi aynanın önüne götürüp yüzünde değişik bölgeleri gösterin. Onun seslerine, mırıldanmalarına karşılık verin.

Sırt üstü yattığında oyuncakları yüzünden 30-45 cm yukarı asın. Böylece gözleri ile nesneye odaklanmayı öğrenecektir ve bu bir süre eğlenmesini sağlayacaktır.

İlgisini çeken ‘’ce-e’’, ‘’fış fış kayıkçı’’, vb. oyunlar oynayın.

Onunla göz teması kurmayı, ona gülümsemeyi ihmal etmeyin.

Bebeğinize ağzı ile keşfedeceği birkaç güvenli oyuncak verin, bu oyuncakları gün içinde değiştirinSürekli aynı pozisyonda yatırmayın, zaman zaman oturur pozisyona getirin ve destekleyin.

Ses çıkarın, dikkat çeken oyuncaklar alın ve elleriyle tutmasını, oynamasını sağlayın.

Yatağının üzerine ‘’dönence’’ benzeri ilgisini çekecek uyarıcı nesneler koyun.

Tahta kaşıklar veya başka basit aletlerle ritmik sesler çıkarın. Bebeğinizi de yapması için cesaretlendirin.

Farklı nesnelere dokunmasını, farklı dokuları tanımasını sağlayın.

Zaman zaman çevredeki kişileri, nesneleri işaretle gösterip, ortak dikkatini geliştirin.

Gösterdiğiniz nesneleri, yaptığınız etkinliği (örn. Yemek yedirmek) sözlerle eşleyin.

Yaz veya kış mümkün olduğunca dışarıya çıkmayı ihmal etmeyin.

Klasik müzik, caz, enstrümantal, vb. müziklerle erken yaşta tanıştırın.

Bebeğinize sarılmayı, onu öpmeyi ihmal etmeyin.

Elleriyle, burnuyla, kulaklarıyla, ayaklarıyla oynayın, bedenini tanımasına yardımcı olun.

Aynanın önüne geçip kendisini tanımasına fırsat verin.

Düz ve durağan bir yüz ifadesiyle değil canlı mimiklerle ilişki kurun.

Monoton, çökkün bir ses tonuyla değil, canlı ve motive edici bir ses tonuyla konuşun.

Ses çıkaran, hareketli oyuncaklar (Örneğin, Bebek orgu, ışık çıkaran topaç vb.) alın.

Okşama gıdıklama oyunu oynayın. Bu aylar için en önemli iletişim biçimi ten temasıdır. Bebeğinizi bol bol okşayın, sevgi sözcüklerini sıkça kullanın.

Gıdısına, koltuk altına, ayak altına, göbeğine, hafif temaslarda bulunun. Dokunduğunuz vücut bölgelerinin adını söyleyin. Bisiklet oyunu oynayın. Bebeğinizin bacaklarını bisiklet çevirir gibi döndürün. Bu işlemi tekerleme söyleyerek yapın.

Nesneleri hareket ettirme oyunu oynayın. Eline aldığınız nesneleri, oyuncağı veya çıngırağı. Sağa, sola hareket ettirin. Döndürün. Yaptığınız işlemi anlatın. Beşiğine takacağınız basit bir dönence de aynı işlevi yapacaktır.

Yüz mimikleri oyunu oynayın. Bebeğinizin doğumla gelen en gelişmiş duyusu koklama duyusudur. Bebeğinize doğal ürünleri koklatarak bu duyularını geliştirebilirsiniz. Nane, fesleğen, limon gibi kokuların zihin uyanıklığına yardımcı olduğu, gül, portakal, lavanta, sarı papatya gibi kokuların rahatlık verdiği düşünülmektedir.

6-12 Aylar

Onunla konuşmayı arttırın, beden dilinizle, işaretlerinizle sözlerinizi eşleştirin. Onu kucaklamayı, ona sevgi içeren sözler söylemeyi ihmal etmeyin. Küplerle, tahta oyuncaklarla büyük-küçük, alt-üst, ön-arka kavramlarını çalışmaya başlayın. Birlikte suyu açın, ışıkları kapatın, oyuncaklarla ses çıkarın, neden-sonuç ilişkisini öğretin. Ninni ve tekerlemeler söyleyin, müzik dinletin. Müzik matematik, dil ve diğer beceriler ile ilgili alanları uyarır. Top atma-tutma, alma-verme gibi karşılıklı oyunlar oynayın. Diğer çocuklarla bir araya gelmesini sağlayın. Evde yaptığınız işlerle ilgili onunla konuşun. Ne yaptığınızı anlatın. Adını söyleyerek bir objeyi bebeğinize verin ve geri vermesini isteyin.

Birlikte kitaplara, dergilere, gazetelere bakın ve onunla konuşun. Neden sonuç ilişkisini anlatın. Örneğin, ‘’elektrik düğmesine basılınca ışık açılır’’ veya ‘’musluğu açınca su akar’’ gibi. Saklama ve bulma oyunlarıyla ‘’nesne sürekliliği’’ kavramını geliştirin. Kutu, tencere, plastik kap gibi malzemelerle oynayın. Küçük objeleri büyüklerin içine yerleştirin, kapaklarını kapatın. Dergi ve gazetelerden insan ve obje resimlerini gösterin. Böylece resimlerin gerçek objeleri temsil ettiğini ve hepsinin birer adı olduğunu öğrenir. Bebeğinize değişik ve yeni yerler gezdirin ve gördüklerinizi anlatın. Kerpeten oyunu oynayın. Bebeğinizin baş ve işaret parmağını birleştirerek küçük nesneleri almayı öğretin ve tekrarlaması için teşvik edin. Kule oyunu oynayın. Evdeki plastik kavanozlarla ya da küplerle kuleler yapın. İzlemesini ve bu sırada sabretmesini sağlayın. Sonra kuleyi hafif bir dokunuşla devirin. Dizme ve devirme işlemlerini tekrarlayın. Devirme işlemini başardığında bebeğinizi alkışlayarak ödüllendirin. Balon oyunu oynayın. Baloncuk üfleme oyuncakları ile rengarenk balonlar oluşturun. Onları üfleyin ve dokunarak yok edin. Sonra bebeğinizi uygulaması için teşvik edin.

Top döndürme oyunu oynayın. Yuvarlak bir kap içine renkli bir top koyup hareket ettirin. Vücut bölümleri oyunu oynayın. Bebeğinize vücut bölümlerini doğaçlama bir şarkı eşliğinde gösterebilirsiniz. Dağıt-topla oyunu oynayın. Bir oyuncak sepeti edinin. Oyuncakları Sepet içerisine toplayıp, dağıtın. Bebeğinizi teşvik edin. Bu oyunu her odadan o odaya özel bir, iki parça eşyayı toplayıp, sonra eski yerlerine bırakma olarak da çeşitlendirebilirsiniz. Neresinde oyunu oynayın. Seçtiğiniz farklı nesneleri bir sepetin önüne, arkasına, yanına ve içine yerleştirin. Hangi nesnenin hangi konumda olduğu ile ilgili bilgi verin. ‘’Yüzdü mü battı mı oyunu’’ oynayın. Suda dayanıklı farklı nesnelerin bir kap içerisindeki durumlarını bebeğinizle deneyimleyin. Batmasının ve su üzerinde kalmamasının nedenini basit bir cümle ile açıklayın. 12-24 Aylar

Ona kitap okuyun, onunla bol bol konuşun. Onun sözlerine, sorularına yanıt verin. Kendi başına yemek yemesini, kaşık tutmasını destekleyin. Kendi kendine uzun süre televizyon seyretmesine izin vermeyin. Birlikte şarkı dinleyin, birlikte şarkı söyleyin. Renkleri ve sayıları yavaş yavaş öğretmeye başlayın. Yaşıtlarıyla daha çok vakit geçirmesini sağlayın. Her gün mutlaka kitap okuyun. Çok sayıda oyuncak almak yerine basit ama işlevsel oyuncaklar alın ya da birlikte yapın. Kendi yatağında yatmasını destekleyin. Kendi kendine yemek yemesini ve bardaktan su içmesini özendirin. Böylece güven ve bağımsızlık duyguları kazanacaktır. Resimli dergilere, kitaplara bakarak birlikte masallar anlatın. Hem anne hem de babasıyla birebir zaman geçireceği fırsatlar yaratın. Dışarıdaki her türlü aktiviteyi birlikte yapın. (Örneğin, markete birlikte gitmek gibi.) Gördüklerinizi ve yaptıklarınızı anlatın. Eşyaların renklerini söyleyin. Açık, kapalı, içeride ve dışarıda kavramlarını öğretin. Bunun için basit kutulardan faydalanabilirsiniz. Kaba motor becerilerini geliştirecek aktiviteler yapın. (Örneğin, merdiven inip çıkmak gibi.) Bu alt ve üst kavramlarının gelişmesine yardımcı olur. Ev ortamını araştırmasını ve öğrenmesini engellemeyecek şekilde ona göre düzenleyin. Bu yaştaki çocuklar henüz beraber oynamayı ve paylaşmayı bilmeseler de etrafında çocuk olmasından hoşlanır. Eşyaları, nesneleri incelemesine izin verin, ancak kırmasını, atmasını desteklemeyin. Nesne eşleştirme oyunu oynayın. Evinizdeki terlik, çorap, eldiven gibi nesneleri karışık olarak bebeğinizin önüne yerleştirin. Eşlerini anlatarak bulun. Onu da yapması için teşvik edin. Yapboz-geometrik biçimler oyunu oynayın. İki parçalı yapbozlarla eşini bulma oyunu oynayabilirsiniz. Geometrik biçimleri ve girebileceği alanları kartondan kesimlerle oluşturabilir veya bu amaca uygun oyuncaklar kullanarak öğretebilirsiniz. Renkler, sayılar oyunu oynayın. Evinizde, sokakta gördüğünüz canlı ya da cansız varlıkların rengini söyleyin. Benzer özellikteki nesneleri sayın. (Örneğin, 3 kırmızı elma, 1 sarı elma ya da 5 yemek tabağı, 3 pasta tabağı, 2 gri otomobil gibi) 24-36 Aylar

Mümkünse yarım gün kreşe gönderin. Diğer çocuklarla daha fazla vakit geçirmesini sağlayın. Boya kalemleri ve resim defterleri alıp, resim yapmaya başlayın. Birlikte okumaları arttırın. Ona masallar, hikayeler anlatıp, sonrasında basit sorular sorup dikkatini odaklamasını sağlayın. Televizyon ve bilgisayar başında tek başına bırakmayın. Tuvalet eğitimine başlayın. Ama öncelikli olarak ondan mesaj bekleyin. Onunla şarkılı oyunlar oynayabilirsiniz. Onu parklara, bahçelere, doğal alanlara daha sık çıkarın. Kurmaca oyun oynayacağı (evcilik gibi) oyuncaklar alıp, birlikte oyunlar kurun. Aktiviteleri yaparken çocuğunuzun deneyerek öğrenmesi gerektiğini unutmamalısınız. Ona zaman tanımalısınız. Yardımcı ve öğretici olmalısınız. Kendisi de yeni oyunlar türetebilecektir. Kendi kendine yemesini, yemeğini kendisinin seçmesini destekleyin. Çevreyi tehlikeli nesnelerden arındırarak incelemesi ve araştırmasını destekleyin. Boyayın. Çocuğunuza boyama kitapları ve kalemleri alın. İşi nasıl yapacağını ve hareketlerini anlatın. ’’Şimdi sarı boyayla güneşi boyayalım’’ gibi. Sıraya dizin. Dergi, Gazete veya romanlardan keseceğiniz 3-4 resim karesi ile kendi hikayenizi oluşturun. Önce hikâyeyi anlatın sonra olayların akışına uygun resim karelerini dizin. Eline verdiğiniz resimlerle kendi hikayesini oluşturması için teşvik edin.

36-48 Aylar Çocuğunuzun hayal gücünü ve yaratıcılığını destekleyen oyuncakları tercih edin. Evinizde elinizin altında bulunan pek çok eşyadan, farklı oyuncaklar yaratmasını, yeni kullanım şekilleri ortaya çıkarmasını destekleyin. Günlük aktivitelerini sırasında neler yaptığınızı çocuğunuza anlatın. Elinize aldığınız veya gördüğünüz herhangi bir eşyanın rengi, şekli ve sayısı hakkında bilgi verin. Çocuğunuza mutlaka okuyun. Çocuğunuz okuduğunuz sayfadaki harf ve kelimeleri öğrenme isteği gösterirse, bu isteğe cevap verin. Günlük ev işlerine onu da dahil edin. Masa kurmak, Bulaşık yıkamak, çamaşır toplamak, toz almak gibi ev işlerine dahil olmak çocuğunuzun bir yandan yeni kelimeler öğrenmesine, sayı sayma ve gruplamasına yardımcı olurken, diğer yandan direktifleri dinleme uygulama konusunda gelişmesine de destek verir. Çocuğunuzla birlikte dışarı çıkın; yeni yerler keşfedin. Otobüs veya tren yolculukları yapın. Müze, kütüphane ve hayvanat bahçesi gibi yerleri gezin. Beraber müzik dinleyin. Çocuğunuzun matematik öğrenmesi için puanlı oyunlar oynayın. Küplerle oynamak da derinlik, genişlik, uzunluk ve yükseklik kavramlarını öğretir. Çocuğunuzun kurduğu oyunlara dahil olun. Bebek, kukla, oyuncak ev gibi objelerle hayali oyunlar kurmasını destekleyin. Gazete ve dergilerden resimler keserek bunları gruplayarak oynayın. Zaman, uzunluk ve ağırlık kavramlarından bahsedin. Yaşı, ev adresi, telefon numarası, boyu ve kilosu konusunda bilgi verin.

* Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Derneği Yayınları:6

Bebek ve Ruh Sağlığı (0-4 Yaş) Temel Kitabından alınmıştır.

BEBEKLER İÇİN ZİHİNSEL GELİŞİMİ DESTEKLEYİCİ AKTİVİTELER